Samen voor de spiegel

In het krachtige essay ‘Een pleidooi tegen consumentenactivisme’ van Roxane van Iperen in Vrij Nederland las ik dat onze aanstaande transities zo veel van ons vragen dat de kleine stappen die we kunnen zetten in ons dagelijks bestaan té klein en onbeduidend zijn. Sterker nog, het werkt de grote transities tegen. In plaats van ons bezig te houden met de ‘grote spelers’ staan we ‘op de vloer’ tegenover elkaar.

Bottom-up bekvechtend gaan we ten onder, terwijl top-down de wereld kapot wordt geregeerd.

Gelukkig kreeg ik een dag later een ander artikel onder ogen. Hierin wordt gesteld dat persoonlijke actie wel degelijk helpt, al was het maar ter verhoging van de geloofwaardigheid en de daaropvolgende volgbaarheid van klimaatwetenschappers en de voorvechters van systeemverandering.

Nu ben ik geen klimaatwetenschapper en geeft dit artikel mij op persoonlijke gronden weinig houvast. Het essay van Van Iperen blijft daarom toch hangen. Met name haar conclusie dat er geen toekomst zit in venijn en duurzaamheidsborstklopperij of in grommend wijzen naar je vleesetende buurman. In plaats van consumentenactivisme zullen we onze pijlen moeten richten op systeemkritiek, schrijft ze.

‘…als reactie op de klimaatcrisis is consumentenactivisme slechts een bliksemafleider die burgerrechten uitholt, geld kost dat ook elders besteed had kunnen worden en zich conformeert aan het systeem dat ons op dit punt gebracht heeft.’

Onderdeel van het systeem

Is het dan ieder voor zich? Is consumentenactivisme privé en mogen we niet meer praten over onze duurzame keuzes, uit angst voor het eventueel opwekken van schaamte bij onze medemens?

Ja! Het systeem moet om, we moeten nieuwe paden bewandelen. En tegelijkertijd zijn we onderdeel van het systeem, het systeem zit in ons. Het is onze cultuur, onze blik op de wereld.

In onze kleine acties zit toch echt een mogelijkheid om onze cultuur en ons gedrag te innoveren

Andrew J. Hoffman verwoordt het prachtig in het artikel ‘Climate Change and Our Emerging Cultural Shift’. We hebben een nieuw wereldbeeld nodig om fundamenteel anders met die wereld om te kunnen gaan. Het is simpel, redeneert hij: zelfs de meest vrijgevochten mensen onder ons zijn opgegroeid in een systeem en een cultuur die aan de basis liggen van onze klimaatcrisis.

Dit is een zoektocht en geen gevecht. Een zoektocht waarin één ding zeker is: hele systemen moeten om, en daarbij ook onze cultuur en onze blik op de wereld. En daarin zit voor ons allemaal een kans om te onderzoeken hoe dan wel. Want in onze kleine acties, onze dagelijkse gang van zaken, zit toch echt een mogelijkheid om onze cultuur en ons gedrag te innoveren.

Rozen verwelken

Op de trouwerij van goede vrienden werd onlangs het complete, klassieke plaatje geschetst. In een wonderschoon kerkje in een door de stad ingekapseld dorpje kwamen vrienden en familie samen. De kinderen van bruid en bruidegom hadden een belangrijke taak: bloemblaadjes rondstrooien.

De witte rozenblaadjes bleven de hele ceremonie door de lucht vliegen. Voor kinderen onder de 6 was het een trage plechtigheid. De blaadjes bleven helder wit – bij beter kijken bleken ze gemaakt van kunststof. Zo bleef het romantische plaatje intact, want de rozenblaadjes werden niet geplet, niet bruin en niet gekneusd.

‘Niets is romantischer dan het strooien van rozenblaadjes! Deze delicate stoffen blaadjes zien er net echt uit - dus perfect om rond te strooien op uw bruiloftsfeest’, aldus leverancier PartyCity.

In onze zoektocht naar het ‘perfecte plaatje’, naar Instagram-schoonheid, zijn ‘ziet er net echt uit’ en ‘blijft mooi’ aansprekende elementen.

Er zit een grote schoonheid in imperfectie, maar daar hebben we weinig ruimte en tijd voor

Echte bloemblaadjes gebruiken op 'de mooiste dag van je leven' vraagt iets van ons. De blaadjes beginnen in de kerk door de kneuzingen al met verteren. Die timing komt ons op deze dag niet uit, maar is eigenlijk prachtig. Het is precies de reden waarom we de blaadjes niet de rest van ons leven bij ons hoeven te dragen.

De schoonheid van imperfectie

Hier hebben we een interessant vraagstuk te pakken. Het gaat in dit verhaal niet om de keuze voor echte of kunststof rozenblaadjes op zichzelf. De vraag ligt dieper.

Onze cultuur innoveren gaat niet om het veranderen van een paar ‘kleine dingetjes’. Niet om stoppen met vlees, lekker weg in eigen land, brood halen met een katoenen zakje en de verwarming een graadje lager. Het zijn allemaal druppels op een gloeiende plaat zolang we niet naar onszelf, naar ons doen en laten kijken. Naar het grotere geheel, naar onze rol in het systeem, naar onze blik op de wereld.

Als reactie op het voorbeeld van de rozenblaadjes kunnen we oppervlakkig roepen dat we gewoon geen plastic meer moeten gebruiken. Hup, de volgende keer echte blaadjes en het probleem is opgelost. Zo bewegen we ons naar een wereld van verwijt, schaamte en venijn. ‘Pfff, heb jij in 2019 nog kunststof rozenblaadjes gebruikt?!’

De kunststof rozenblaadjes zijn onderdeel van onze hang naar perfectie en onze vervreemding van de natuur. Dit is onze cultuur, die terug te voeren is op de door ons omarmde maakbaarheid. Er zit een grote schoonheid in imperfectie, maar daar hebben we weinig ruimte en tijd voor.

Kunnen we in het dagelijkse afremmen en die schoonheid zien? Meer wabi-sabi in ons leven, een Japans begrip voor de waardering van imperfectie, vergankelijkheid en onvolledigheid.

Als het ons lukt een diepere laag aan te spreken, geen verwijten te maken over de kleine dagelijkse acties, maar vol verwondering te kijken naar de cultuur die ons tot deze acties brengt, mogen we elkaar dan een spiegel voorhouden?

Kunnen we over onze schaamte heen stappen? En al samenlevend onderzoeken hoe het anders kan en wat werkt? Zonder ruzie over een kunststof rozenblaadje, met het besef dat dit blaadje onderdeel is van een groter vraagstuk en van een systeem dat hoe dan ook om moet.

Deze column is ook te lezen bij Noorderbreedte.